Strijd tegen sociale fraude

Sociale dumping en grensoverschrijdende fraude

Sociale dumping slaat op de praktijken van buitenlandse ondernemingen die de wetgeving rond de detachering van werknemers of zelfstandigen schenden. Deze ondernemingen zetten constructies op om geen of slechts gedeeltelijk sociale bijdragen te betalen. Zo veroorzaken zij oneerlijke concurrentie en verdringen zij ondernemingen en werkgevers, die te goeder trouw handelen, van de markt.

Het belang van de strijd tegen sociale dumping wordt benadrukt in het regeerakkoord van de regering De Wever I. In verhouding tot onze buurlanden is het aantal gedetacheerde werknemers in België zeer hoog. Het oneigenlijk gebruik van detachering leidt tot oneerlijke concurrentie en verlies aan RSZ-inkomsten. Daarom is in het tweejaarlijkse Actieplan sociale fraudebestrijding op dit punt een centrale rol weggelegd voor de RSZ.

De RSZ levert maandelijks een lijst van adressen van werven of werkplaatsen die per gerechtelijk arrondissement bezocht kunnen worden. Van deze ‘targets’ kunnen alle inspectiediensten gebruikmaken om hun acties beter te sturen. Vaak blijkt uit de resultaten dat bij de geselecteerde en bezochte werkplaatsen inbreuken worden vastgesteld, of dat er minstens ernstige vermoedens zijn van sociale dumping. De samenwerking met de inspecteurs op het terrein en het nuttige gebruik van hun terreinkennis hebben de succesratio alleen maar verhoogd.

Daarnaast hebben netwerkanalyses ertoe bijgedragen dat netwerken van malafide bedrijven gemakkelijker in kaart konden worden gebracht.

Mensenhandel, illegale tewerkstelling en economische uitbuiting

Zowel Belgen als buitenlandse onderdanen kunnen het slachtoffer worden van economische uitbuiting of mensenhandel, waarbij de geldende arbeidsrechten en sociale rechten flagrant geschonden worden. Meestal gaat het om zeer kwetsbare personen (laaggeschoold, weinig of geen inkomen, op de vlucht ...) die in mensonwaardige omstandigheden moeten werken en wonen. In elke provinciale directie voeren de gespecialiseerde ECOSOC-teams gerichte controles uit in risicosectoren (bijvoorbeeld nachtwinkels, land- en tuinbouw, exotische horeca, nagelsalons enzovoort) waarbij vooral gefocust wordt op illegale tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten en detectie van mogelijke slachtoffers van mensenhandel, fenomenen die hand in hand gaan met bijdragefraude en andere sociaalrechtelijke inbreuken waarvoor proces-verbaal wordt opgesteld.

Onderzoeken naar mensenhandel vergen een multidisciplinaire aanpak: zowel voor, tijdens als na het onderzoek werken de ECOSOC-inspecteurs nauw samen met andere inspectie- en politiediensten, magistraten en gespecialiseerde opvangcentra.

Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne blijven de ECOSOC-inspecteurs waakzaam voor mogelijke misbruiken van Oekraïense vluchtelingen. Controletargets konden geselecteerd worden op basis van Dimona- en Limosalijsten.

Sociale spitstechnologie en fraudenetwerken

De onderzoeken richten zich voornamelijk op het vaststellen van volgende ernstige sociale inbreuken:

• Oplichting in sociaal strafrecht
• Niet-betaling van socialezekerheidsbijdragen aan de RSZ
• Deelname aan een criminele organisatie
• Witwassen
• Valsheid in geschrifte
• Gebrek aan Dimona-aangifte
• Informatica fraude

In deze onderzoeken wordt zeer nauw samengewerkt met de gerechtelijke autoriteiten (arbeidsauditeurs, federaal parket, onderzoeksrechters, het parket van de procureur des Konings) en wordt er gecommuniceerd over initiatieven voor het in kaart brengen van fraudestructuren.

Risicobeheersing

Opsporing en invordering bij fraude door niet-betaling van socialezekerheidsbijdragen

1. Opsporing

De RSZ spoort proactief werkgevers op die het risico lopen op niet-betaling van socialezekerheidsbijdragen en ontvangers van onterecht verkregen socialezekerheidsuitkeringen.

Sommige van deze zaken zijn vrij complex en hebben betrekking op verschillende werkgevers en bedrijven die zijn opgericht met de bedoeling om fraude te plegen. Ze worden dan ook streng gecontroleerd en behandeld volgens strikte procedures.

In 2024 werden 46 fictieve werkgevers geschrapt. In datzelfde jaar werden ook 255 werknemers geschrapt of geannuleerd bij hun fictieve werkgever.

2. Invordering

De RSZ beschikt over een aantal middelen om de risico's die gepaard gaan met een moeilijke invordering te vermijden en de verschuldigde bedragen terug te vorderen:

• sneller een uitvoerbare titel verkrijgen via een dwangbevel om beslagen (roerend en onroerend) mogelijk te maken op heel korte termijn en eventueel te dagvaarden in faling;
• derdenbeslagen uitvoeren op financiële rekeningen en tegoeden;
• uitzonderlijke burgerlijke of strafrechtelijke procedures starten tegen de feitelijke verantwoordelijken van malafide ondernemingen om de onbetaalde RSZ-bijdragen te vereffenen via hun persoonlijke bezittingen.

Toepassing van artikel 30bis (werken in onroerende staat) en 30ter (vleesverwerking en bewaking): aangifte van werken en inhoudingsplicht

1. Opsporing

Bij werkzaamheden op werven gaat de RSZ vaak ter plaatse om een controle uit te voeren. Die controles passen in de strijd tegen sociale fraude en het toezicht op de verplichte voorafgaandelijke aangifte van werkzaamheden (al dan niet met onderaannemers).

In 2024 waren er bij de werfcontroles op het correct aangeven van de werkzaamheden in de bouwsector 472 werkgevers in overtreding.

2. Invordering

Wanneer de werkgever de verplichting tot melding van werken of de verplichtingen tot inhouding op de factuur in te houden niet nakomt, stuurt de RSZ een ingebrekestelling overeenkomstig artikel 30bis/ter van de wet van 27 juni 1969.

Samenwerken met externe partners

In de strijd tegen ernstige sociale fraude wordt vaak samengewerkt met externe partners om doelgericht te kunnen optreden tegen fraudeurs en om slachtoffers te beschermen.

Gerechtelijke instanties

Kantschriften

Een kantschrift is een geschreven stuk dat magistraten van het openbaar ministerie en onderzoeksrechters richten aan de politie en andere diensten bij de overheid, bijvoorbeeld de RSZ-inspectie. In het kantschrift geeft de magistraat de opdracht om een onderzoeksdaad te stellen of om informatie op te vragen.

De volgende tabel toont de evolutie van het aantal onderzoeken dat in de loop van 2024 na ontvangst van een kantschrift bij de RSZ-inspectie werd opgestart (in hoofdzaak aan de Inspectiediensten van de RSZ):

Pro justitia

De kernopdracht van de RSZ bestaat uit het inzamelen van administratieve gegevens en het innen van sociale bijdragen. Daarom benaderen we werkgevers vaak op een administratieve manier. Toch zijn er hoe langer hoe meer gevallen die eerder om een strafrechtelijke aanpak vragen.

In die gevallen stellen we ernstige inbreuken vast, of botsen we op een weigering van de werkgever om zijn situatie in overeenstemming te brengen met de wettelijk voorgeschreven regels – bijvoorbeeld door aangifte te doen van het loon dat hij verschuldigd is. Voor zulke inbreuken stellen we een pro justitia op die wordt doorgestuurd naar de arbeidsauditoraten.

De volgende tabel toont de evolutie van het aantal pro justitia’s en het aantal betrokken werknemers.

De volgende tabel toont het totale aantal inbreuken opgenomen in deze pro justitia’s. Een persoon kan voor meerdere inbreuken in eenzelfde pro justitia voorkomen.

Andere organisaties

In de strijd tegen sociale fraude werkt de RSZ nauw samen met diverse externe inspectiediensten en andere organisaties.

Internationale samenwerking

De RSZ-inspectie is nauw betrokken bij alle activiteiten die door ELA (European Labour Authority) zijn ontwikkeld voor het bevorderen van de samenwerking tussen lidstaten. Het gaat om een vlottere uitwisseling van informatie en goede praktijken voor preventie en bestrijding van sociale fraude. Zeker qua goede praktijken wordt er vaak beroep gedaan op de Belgische inspectiediensten in het algemeen, en de RSZ-inspectie in het bijzonder. Zij leveren input voor vergaderingen, workshops, informatiesessies en seminaries. Ook nemen medewerkers van de RSZ-inspectie deel aan verschillende ELA- of andere internationale workshops en vergaderingen. Verder worden in verschillende concrete dossiers gerechtelijke rogatoire zendingen en ‘Concerted and Joint Inspections (CJI’s)’ uitgevoerd via ELA en dit in verschillende EU-lidstaten.

Op internationaal vlak is er een intense samenwerking met andere inspectie- en politiediensten in binnen- en buitenland.

SIOD

Een andere belangrijke partner is de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). De SIOD voert zelf geen onderzoeken op het terrein uit, maar is een coördinerend orgaan dat de federale diensten voor sociale inspectie ondersteunt in hun strijd tegen zwartwerk en sociale fraude.

Sinds 2023 wordt er elke twee jaar een actieplan opgesteld voor de strijd tegen sociale fraude. Dit actieplan bevat o.a. precieze doelstellingen zoals het aantal onderzoeken dat gevoerd moet worden, de sectoren die bezocht moeten worden en de verwachte resultaten. De RSZ-inspectie sluit zich aan bij deze doelstellingen en neemt actief deel aan de voorbereiding en de uitwerking ervan.

De samenwerking met de collega's van de andere sociale inspectiediensten gebeurt ook in het kader van de arrondissementscellen onder leiding van de arbeidsauditeurs.

De deelname van de RSZ-inspectie aan onderzoeken in SIOD-verband vertegenwoordigde in 2024 ongeveer 21,8% onze opdrachten.

Sociale flitscontroles

In samenwerking met de SIOD bereidt de RSZ-inspectie ‘sociale flitscontroles’ voor en reikt ze mogelijke controledoelen aan. Deze flitscontroles hebben vooral een preventief karakter.

In 2024 waren ze voorzien in een aantal sectoren die deel uitmaakten van het actieplan voor sociale fraudebestrijding, zoals de bouw- en de vleessector . De RSZ-inspecteurs hebben aan deze controles hun volle medewerking verleend.

Samenwerkingsprotocol met het RSVZ

Op 6 oktober 2018 sloten de RSZ en de diensten van het RSVZ een samenwerkingsakkoord af in het kader van de strijd tegen schijnstatuten als zelfstandige of als werknemer. De gemeenschappelijke doelstelling was om de eerlijke concurrentie te vrijwaren door het onrechtmatig gebruik van deze schijnstatuten aan te pakken. Ook hier leveren de inspectiediensten van de RSZ zowel strategisch als operationeel een actieve bijdrage.

Samenwerking met andere diensten, justitie en politie

In het kader van een efficiënte fraudebestrijding werkt de RSZ-inspectie nauw samen met andere instellingen van de sociale zekerheid (RVA, RSVZ ...) en met andere externe instellingen (bijvoorbeeld de fiscale administratie, het Fonds voor Sluiting van Ondernemingen, de regionale inspectiediensten ...).

Daarnaast is een goede samenwerking met de gerechtelijke instanties en de lokale en federale politiediensten onontbeerlijk. De RSZ-inspectie wordt vaak gevat door kantschriften van de arbeidsauditeurs en gevraagd om bijstand te verlenen aan de politie. Omgekeerd stelt de RSZ-inspectie in gevallen van ernstige sociale fraude pro justitia’s op en vraagt ze ook zelf geregeld bijstand aan de politiediensten, in situaties waarin hun bevoegdheden noodzakelijk zijn om bepaalde onderzoeken te kunnen voeren of wanneer situaties potentieel gevaarlijk zijn voor de betrokken inspecteurs.

Partnerschapsovereenkomsten en PEC-plannen (Plannen voor Eerlijke Concurrentie)

De RSZ-inspectie bleef in de loop van 2024 tegemoetkomen aan de afspraken die de voorbije jaren gemaakt werden in het kader van de Plannen voor Eerlijke Concurrentie en de partnerschapsovereenkomsten met verschillende sectoren.

Het uitgangspunt hierbij is nog steeds om sectorspecifieke ervaringen uit te wisselen. Die moeten helpen om de onderzoeksmethodes te verbeteren en om onderzoeken bij de ondernemingen in kwestie bij te sturen waar nodig.

Met de sociale partners van de sectoren waarmee de overeenkomsten werden afgesloten en de collega's van de andere inspectiediensten werd de uitvoering van de afgesproken acties besproken en geëvalueerd.